PERSPEKTYWA CZYTELNIKA-UŻYTKOWNIKA
Podsumowanie
Podsumowując, najbardziej charakterystycznymi cechami znaku w cybertekście, wykraczającymi poza powszechnie przyjętą koncepcję znaku oraz teorię interpretacji tekstu literackiego są:
- wyposażenie znaku językowego w funkcję wywoływania innych znaków, uwarunkowaną przez algorytm i niezależną od jego znaczenia;
- mediacja działania i znaczenia znaku, prowadząca do wytworzenia wspólnego przedmiotu,
- uzależnienie faktu i sposobu pojawiania się sekwencji semiotycznych w obrębie cybertekstu od działań użytkownika (ergodyzm), który manipuluje znakiem zgodnie ze swoimi dążeniami;
- istnienie tekstów nie jako utrwalonych sekwencji znaków, lecz jako złudzeń świadomości, wytwarzanych wskutek gry pomiędzy obietnicami cybertekstu a pragnieniami użytkownika;
- brak binarnej opozycji pomiędzy istnieniem lub nieistnieniem tekstu (możliwej do utrzymania tylko wówczas, gdy ontologia tekstu wynika ze stabilności materialnej strony znaku, np. niezmiennej sekwencji liter) i zastąpienie jej przez modalność ("istnieje bardziej"/"istnieje mniej"),
- procesualność interpretacji i związana z nią trudność syntetycznego ujęcia znaczenia a posteriori.
Pierwsze trzy spośród wymienionych cech cybertekstowego znaku zostały dostrzeżone w ramach pragmatyki, która odnosi je do komunikacji językowej opartej na wzorcach kulturowych. Reguły działania znaków są wówczas znane z góry, mają wymiar normatywny i opierają się na ogólnie przyjętym znaczeniu słów, rozpatrywanym w kontekście oczekiwań komunikujących się stron. Nie dochodzi do tak radykalnego i fundamentalnego rozszczepienia znaczenia i działania znaku, jak w przypadku cybertekstu, gdzie algorytm jest arbitralny. Z punktu widzenia pragmatyki spotkanie czytelnika z cybertekstem można porównać do sytuacji komunikacyjnej człowieka wobec obcej cywilizacji z kosmosu, gdzie zasady działania drugiej strony powoli są poznawane, ale jej intencje pozostają nieprzewidywalne i nawet jeśli imituje ona nasz język, czyni to bez jego zrozumienia.
Nauka o literaturze zasadniczo kwalifikuje wszelkie zaburzenia znaczenia jako środki stylistyczne (m. in. metafory), przez co eliminuje konflikt między sensem wyrazu a jego nietypowym sąsiedztwem. Ponieważ tekst jest jednoznacznie utrwalony, traktuje się cały jego fragment jako jedno wyrażenie i przypisuje mu znaczenie. Wyjątkiem są utwory przestrzenne, czytane wielorako, między innymi poezja wizualna. Tam można jednak posłużyć się pojęciem wieloznaczności czy migotliwości znaczeniowej i zobaczyć w utworze wiele stabilnych znaków, posiadających wspólne części. W prozie natomiast syntetycznym znaczeniem tekstu jako całości jest najczęściej pewna historia, przy czym narracja może ją przedstawiać z zastosowaniem technik chwilowo zniekształcających wyłaniający się obraz, takich jak: zawieszenie (suspensja), zaskoczenie, retardacja. Są one traktowane jako cecha dyskursu, dzięki czemu historia może pozostać nietknięta pomimo lokalnych nieciągłości w interpretacji. Jeśli natomiast rzeczywistość przedstawiona wymyka się poznaniu, niejednoznaczności rozpatrywane są jako wpisana w historię rama modalna (np. oniryzm, strumień świadomości, światy możliwe).
W przypadku wielu cybertekstów, które mają ograniczoną złożoność i da się je przepisać na tekst wariantowy, można by było zastosować ramy teoretyczne, techniki i narzędzia interpretacyjne wykorzystywane powszechnie do analizy poezji lub prozy. Nie byłaby jednak wówczas uwzględniona specyfika kształtowania znaczeń w obrębie cybertekstu, a przedmiotem analizy stałby się w gruncie rzeczy zbiór tekstów, stworzonych w wyniku spotkania z cybertekstem. Bez możliwości opisu pozostałaby grupa utworów, dla których analiza wszystkich możliwych tekstów wynikowych byłaby zbyt pracochłonna lub nie dałoby się określić dla tych tekstów żadnego inwariantu znaczeniowego.
