Monika Górska-Olesińska

Medialne zawirowania

Nowe publikacje w serii Media Upheavals

W 2010 roku seria Wydawnicza Meidenumbrüche/Media Upheavals, znana dzięki kanonicznej już pozycji The Aesthetics of Net Literature. Writing, Reading and Playing in Programable Media (2007), wzbogaciła się o dwa interesujące opracowania, które z pewnością zasługują na uwagę i uwzględnienie w bibliografiach towarzyszących kursom akademickim, podejmującym zagadnienia szeroko rozumianej sztuki elektronicznego słowa.

Pierwsze z nich, zatytułowane Beyond the Screen. Transformations of Literary Structures, Interfaces and Genres (2010) stanowi pokłosie dyskusji, jakie toczyły się podczas międzynarodowej konferencji, zorganizowanej w 2008 w ramach wspólnej, transatlantyckiej inicjatywy zespołów badawczych działających na Uniwersytecie w Siegen w Niemczech (grupa „Literature on the Net/Net Literature” kierowana przez Jörgena Schäfera i Petera Gendollę) oraz na Uniwersytecie Browna w Providence, którego wizytówką jest Wydział Literatury, posiadający w ofercie dydaktycznej warsztaty kreatywnego pisania z wykorzystaniem immersyjnej technologii CAVE. Wśród prelegentów obecnych na konferencji, a tym samym wśród autorów tekstów umieszczonych w publikacji, znaleźli się czołowi teoretycy, krytycy i praktycy literatury elektronicznej: Katherine N. Hayles, Roberto Simanowski, John Cayley, Noah Wardrip-Fruin, Jean-Pierre Balpe, Friedrich W. Block, Giselle Beiguelman i wielu innych. Redaktorzy tomu – Jörgen Schäfer i Peter Gendolla – przybliżając intelektualny klimat przedsięwzięcia, które zaowocowało blisko sześciuset stronicową książką, wskazują równocześnie na przyświecają mu ideę krytycznej rekapitulacji, zarówno podstawowej terminologii wykorzystywanej w badaniach literackich, jak i dotychczasowych rozstrzygnięć teoretycznych, dotyczących procesu odbioru dzieła literackiego. Rekapitulacji, która równocześnie stanowiłaby przyczynek do zaprezentowania najbardziej oryginalnych projektów artystycznych, kreowanych z użyciem usieciowionych, skomputeryzowanych interfejsów – tych, dostępnych jedynie nielicznym (złożony dyspozytyw CAVE), jak i tych, znajdujących się w powszechnym użyciu (urządzenia mobilne i media lokacyjne). W artykule wstępnym Schäfer i Gendolla umieszczają następującą uwagę:

Tradycyjne modele komunikowania – dotyczy to również komunikacji literackiej – ulegają istotnym transformacjom w środowisku kształtowanym przez najnowsze technologie. W szczególny sposób zmieniają się same urządzenia, pod uwagę brane są kolejne autonomiczne części medium, inne, niż te dobrze nam znane: monitor, klawiatura i myszka.

Co jednak z tego wynika? Czym różni się lektura drukowanego tekstu od recepcji komputerowo wygenerowanego wiersza, hiperfikcji, kolektywnie tworzonej narracji czy też projektów najbardziej nas dziś interesujących – takich jak Screen – ogniskujących doświadczenie estetyczne wokół przestrzennych wymiarów dzieła. To pytanie stawiamy również w odniesieniu do utworów locative narratives, których odbiór (poznawanie kolejnych fragmentów narracji) wymaga przemieszczania się w przestrzeni fizycznej, zgodnie ze wskazaniami GPS-u. I pytanie bodaj najważniejsze: do jakiego stopnia, pomimo gwałtownych zmian w dyspozytywie, wszystkie te projekty kontynuują historię literatury, której udało się przetrwać skutecznie niejeden już medialny wstrząs. Zapraszając do konstruktywnej debaty nad tymi właśnie kwestiami Schäfer i Gendolla konkludują (nazbyt poetycko być może):

Rozpoczyna się nowa Odyseja. Czytelnicy muszą powstać z „foteli tradycji”, w których wygodnie zasiadają; muszą udać się na zewnątrz, wyruszyć na niepewne terytoria, w poszukiwaniu doświadczeń i przygód, prowadzeni ku nienazwanym jeszcze celom, przez wciąż malejących elektronicznych pomocników, którzy kiedyś przestaną być przez nas zauważani. Nad tym właśnie powinni dziś wspólnie zastanowić się czytelnicy.

Wieloaspektową problematykę zjawisk analizowanych w rozprawach zamieszczonych w tomie uporządkowano w logiczny układ trzech części, zatytułowanych odpowiednio: I. Beyond the Screen. Reconfiguring Space and Time in Literature, II. Beyond Genre: Perspective of Literarines in Computer-Based Media oraz III. Beyond the Library: Preservation, Archiving and Editing. Część pierwszą, najobszerniejszą (włączono do niej aż 15 tekstów), podzielono dodatkowo na trzy sekcje: 1. Performance and the Emergence of Meaning, 2. Literature between Virtual, Physical and Poetic Space oraz 3. Entering Urban Spece: Using Locative Media for Literature. Otwiera ją inspirujące i niezwykle aktualne studium metodologiczne autorstwa Jörgena Schäfera Reasembling the Literary. Toward a Theoretical Framework for Literary Communication in Computer-Based Media, będące udaną próbą implementacji narzędzi Latourowskiej teori aktora-sieci w studiach nad fenomenami e-literatury (w charakterze case study posłużono się najnowszym dziełem Stephanie Strickland i Cynthii Lawson Jaramillo – slippingglimps).