Andrzej Mochola
W postmodernistycznej bibliotece,czyli
polowanie na Gutenberga 03

Patrząc na dzień dzisiejszy nie można jednak przyjąć bezkrytycznie tej opinii. Słowa wypowiedziane przez McLuhana wydają się być zbyt mocne, by mogły być uznane za prawdziwe. Oczywiście, od momentu opublikowania The Gutenberg Galaxy rozwój technologiczny nie tylko doprowadził do powstania nowych systemów przekazu informacji oraz jej nośników, lecz umożliwił także zastąpienie tradycyjnej gutenbergowskiej książki książką elektroniczną (e-Book)[7], a najprawdopodobniej już wkrótce i wynalazek Jacobsona będzie elementem naszej coraz bardziej zwirtualizowanej rzeczywistości. Czy jednak można mówić o jakimkolwiek końcu książki, tym bardziej o kresie kultury Gutenberga?

Początkowo trudno jest zdać sobie sprawę z faktu, iż zażarta dyskusja na temat historii i przyszłości druku toczy się już od ponad dwudziestu lat i głos w niej zabrali nie tylko programiści, specjaliści do spraw mediów, elektronicy. Problem okazał się być o wiele bardziej skomplikowany i atrakcyjny zarazem niż można było sądzić. Milorad Pavić na marginesie rozważań o dwudziestowiecznej powieści pisze:

Da li je kraj romana pred nama ili već iza nas pitaju oni koji su pristalice pomisli da već živimo u postistorijskom vremenu. Da li je to i postromaneskno vreme? Jesmo li prošli kroz cilj, a da to nismo ni primetili, pa svi zajedno trčimo već okončanu trku? Mislim da se to ne može reći. Sem ako nas ne zadesi neka nuklearna kataklizma kosmičkih razmera. Pre bih rekao da smo na izmaku jednog načina čitanja. U krizi je naš način čitanja romana, a ne sam roman. Roman - jednosmerna ulica je u krizi. U krizi je još nešto. To je grafički vid romana. Tojest, u krizi je knjiga. Kompjuterska književnost nas uči da roman može da se ponasa kao što se ponaša naša misao granajući se u svim pravcima. I da bude interaktivan.[8]

I na uwagach bynajmniej nie poprzestaje. W rok po ukazaniu się słynnego Słownika Chazarskiego, lecz zanim ten ostatni ukazał się w wersji multimedialnej na płycie CD-ROM, w ramach projektu Rastko publikuje w internecie opowieść zatytułowaną Damaskin,[9] której podtytuł Priča za kompjuter i šestar nie wymaga moim zdaniem dodatkowego komentarza. W tym samym roku i w tym samym miejscu ukazuje się kolejny tekst Pavicia, zatytułowany Stakleni puž. Podobnie jak Słownik Chazarski, Damaskin i Stakleni puž są hipertekstami, wykorzystującymi podstawowe możliwości, jakie hipertekst oferuje.[10] Przede wszystkim, choć w wyraźnie mniejszym stopniu pozostawiają one czytelnikowi wybór co do kierunku lektury oraz możliwość wyboru zakończenia opowieści. Podobnie jak Słownik operują elementem graficznym oraz ulubionymi chwytami Pavicia, a mianowicie cytatem, pseudo-dokumentem, reinterpretacją mitu i historii.